Toppunt van duurzaam bouwen: een donorskelet van 170 ton aan de wandel

Architect Josse Popma van Popma ter Steege Architecten wilde eigenlijk alleen in het interieur hergebruikte materialen toepassen. Gaandeweg groeide het idee. Dat betekende veel netwerken, ontdekken welke gebouwen er in de buurt stonden en wat de plannen daarmee waren.

Constructeur IMd Raadgevende Ingenieurs keek niet op dat er in dit project ook staal hergebruikt werd.Het bedrijf maakte al vaker gebruik van donorskeletten. “Volgens mij is de term donorskelet hier op kantoor geboren”, zegt Paul Korthagen van IMd. Voor een ander gebouw waar ze bij betrokken waren, kregen ze twee weken terug nog de Staalprijs. “Biopartner 5 staat op de schouders van kleinere projecten.” 

Donorgebouw
Beelen Next is een andere partij die bij het donorskelet in Leiden betrokken is. De sloper was al even bezig met de sloop van een pand van de Universiteit Leiden toen dat plots in beeld kwam als donorgebouw. Het interieur was al verwijderd en niet meer her te gebruiken, het skelet stond nog overeind. “De staalconstructie is compleet in kaart gebracht”, vertelt Axel Hendriks, directeur van Beelen Next. “Dat betekende ruim 400 elementen labelen en de hele puzzel leggen.”

Ook toen was het nog geen gelopen race. Want de keuze om op dat moment in het proces nog voor donorstaal te kiezen, leverde risico’s op. Er moest werk overgedaan worden en mocht het niet lukken om dit staal te gebruiken, dan zou dat geld kosten. “We hebben samen afgesproken: dit gaan we voor elkaar krijgen”, zegt Paul Korthagen van IMd.

Dat ging zeker niet vanzelf, herinnert Hendriks zich. Voor alle partijen was dit een nieuwe werkwijze, het vereiste veel flexibiliteit. Zo moest Beelen de manier van slopen aanpassen. “Tijdens het ontmantelen waren we van plan het skelet in stukken te zagen en af te hijsen. Dat geeft minder overlast voor de omgeving. Maar nu moesten we zo zagen dat de onderdelen hergebruikt konden worden.”

Het staal werd enkele honderden meters verplaatst naar de bouwplaats van Biopartner. Staalbouwer Vic Obdam bracht de staalbouwers dus naar Leiden in plaats van het staal naar de eigen locatie in West-Friesland. In een geïmproviseerde werkplaats in Leiden pasten ze de stalen delen aan voor hun tweede leven en bij de detaillering werd zelfs rekening gehouden met een derde of vierde leven. Er werden zo min mogelijk lasverbindingen toegepast.

Kosten
Dat betekende natuurlijk wel extra kosten. Biopartner 5 was al helemaal ontworpen en geconstrueerd op het moment dat het donorstaal in beeld kwam. Dat proces moest deels opnieuw. Architect Popma: “Er is een tweede constructieontwerp gemaakt. Het ontwerp van het gebouw hebben we intact gelaten, er waren wat kleine wijzigingen nodig. “Het moest binnen het jasje vallen van wat we al ontworpen hadden.”

Ook voor sloper Beelen was er een prijs aan verbonden. “Maar wat we eruit halen is dat het een heel gaaf project is.” Beelen pakte de sloop anders aan waardoor het staal ongeschonden uit het gebouw gehaald kon worden. Dat kost meer tijd en dus geld. Aan de andere kant leverde het de sloper ook iets op, bijvoorbeeld dat mensen op de werkvloer meer dan normaal aangesproken werden op hun kwaliteiten. “Ze zijn meer met hun vak bezig’’, aldus directeur Hendriks. 

Manuren
Bovendien levert het staal Beelen nu meer op dan wanneer het omgesmolten zou worden. Daarmee wordt een groot deel van de extra kosten gedekt. Ook de staalbouwer en aannemer zijn nu meer manuren kwijt dan als zij met nieuw staal zouden werken. Maar omdat het staal voor hen juist weer voordeliger is, kan het uit.

Toekomst
Opdrachtgever, constructeur en architect waren de voortrekkers van Biopartner 5. Alle aangesloten partijen zijn achteraf enthousiast en zouden graag in de toekomst op dezelfde manier door willen gaan. Ze weten dat er aan Madaster en oogstkaarten wordt gewerkt, maar vooruitlopend daarop hebben ze nog wel wat wensen.

‘‘Als sloper is het belangrijk om eerder betrokken te zijn bij een project, zegt Axel Hendriks van Beelen Next. “Het komt niet veel meer voor, maar soms wordt drie weken van tevoren contact met ons opgenomen. Dat is veel te kort om goed uit te kunnen zoeken welke materialen er in een gebouw zitten en hoe deze hergebruikt kunnen worden.” De slopers kunnen hier een grote rol in spelen, maar dan moeten ze volgens Hendriks daar wel de kans voor krijgen. 

‘Zoek het dichtbij’
Bij het project Biopartner 5 kwam het donorskelet van dichtbij. Het pand van de Universiteit Leiden stond op een paar honderd meter afstand. Dat is geen toeval, het hoort bij het idee van architect Josse Popma. “Je moet regionaal kijken en daar lijntjes weten te leggen. Zo’n campus is bijna een klein dorp, in dit geval heeft één partij veel gebouwen in beheer.” Popma heeft heel bewust contact gezocht met de professionals van de universiteit die deze gebouwen beheren. “Omdat de stad al zo vol is, staat er vaak al iets op de plek waar een nieuw gebouw moet komen.”

Voor de constructeur is het belangrijk dat de opdrachtgever het heel belangrijk vindt om duurzaam te bouwen, zegt Paul Korthagen van IMd Raadgevende Ingenieurs. “Soms spreekt een opdrachtgever in het voortraject uit dat duurzaamheid belangrijk is, maar komt het toch niet op de eerste plaats.” Daarnaast zijn ook de andere partijen in het project belangrijk. “Hier ontstond een bijzondere dynamiek waarin alle partijen uitspraken dat ze dit voor elkaar wilden krijgen. Daarom is het gelukt.” Allemaal moeten ze volgens Korthagen een stap verder willen zetten in een project.

Alle partijen die aan het project werken, willen in deze lijn verder. Architect Popma: “Ik durf dit nu als een idee bij opdrachtgevers neer te leggen. Bij kleine projecten hebben we met deze methode gewerkt.” Nu drukt het project niet alleen een stempel op de campus in Leiden, maar ook op de werkwijze van de betrokken partijen in de toekomst.

Klik hier voor het online artikel.